BRZEG (niem. Brieg)

Prawdopodobnie pierwszy cmentarz żydowski w Brzegu istniał już w XIV w., o czym może świadczyć macewa z 1348 r., znajdująca się na początku XX w. w ścianie kamienicy przy Rynku 41. Na nagrobku wyryta była inskrypcja o treści: ".... zacny ... syn uczonego pana Mosze, który odszedł do wieczności dnia drugiego 8 tiszri spośród nas i spoczął cicho w roku według rachunku szóstego tysiąclecia. Niech dusza jego będzie związana w woreczku żywych".

Po 1945 r. nagrobek uznano za zaginiony. W 2016 r. mieszkaniec Brzegu Ryszard T. odnalazł destrukt tej średniowiecznej macewy w jednym z miejscowych parków i powiadomił Muzeum Historii Żydów Polskich POLIN. Nagrobek został zidentyfikowany przez Krzysztofa Bielawskiego z Muzeum POLIN oraz prof. Marcina Wodzińskiego z Uniwersytetu Wrocławskiego i w 2019 r. trafił do zbiorów Muzeum Piastów Śląskich w Brzegu.

Zachowany do dziś cmentarz żydowski przy ul.Makarskiego powstał w 1798 r. Pierwsze pochówki miały miejsce w 1801 r., ostatnie odbyły się w 1937 r. Nekropolia ma powierzchnię około 0,5 hektara, jest ogrodzona siatką, a zielona bramka z gwiazda Dawida pozostaje otwarta dla odwiedzających. Najstarszy zachowany nagrobek pochodzi z 1806 r., łącznie do dnia dzisiejszego pozostało około 150 macew. Mimo kilku przewróconych i popękanych macew, nekropolia jest w dobrym stanie - w 2004 r. została uporządkowana przez lokalną młodzież. Miejsce to jest szczególnie warte zobaczenia, ze względu na nagrobkową symbolikę i wyjątkową atmosferę. Cmentarz żydowski znajduje się przy ul. Makarskiego, na prawo od cmentarza katolickiego.

tekst & zdjęcia: Małgorzata Frąckowiak

Spis zachowanych macew. Opracowali: Renata Uszyńska-Gwoźdź, Krzysztof Bielawski, 2022
Imię	Imię hebrajskie	Imię ojca	Nazwisko	Data śmierci	Informacje dodatkowe
Name	Hebrew name	Father's name	Surname	Date of death	Additional information
	Chaja	Rafael	Blanzger	18.05.1867	Mąż Dawid, z domu Löwenstein
Caroline			Blanzger	18.05.1867	Z domu Löwenstein
Albert	Awraham	Baruch	Ucko	24.12.1865	Kupiec, ur. 13.12.1835, żył 30 lat
	Chana	Zelig	[Ber]nhard	13.10.1830	Mąż A[...], z miejscowości L[...]rg
Isaac			Wienskowitz
	Sara	Jehuda	Praskauer (?)
	Bajla	Ezriel	Türkheim		Z Wrocławia (niem. Breslau), z domu [.]enberg, mąż Szlomo, zm. 11 tamuz [.]
Lebel	Arie Lejb		Kalman		Żył 81 lat
Beate			Türkheim		Z domu Festenberg, żyła 72 lata
	Zalman		Türkheim
	Ester			07.11.1859
	Mordechaj		Korschelitz		Kohen
	Josel	Jehuda	Friedlaender		Panna
	Szejndel	Icchak	Korschelitz		Mąż Mordechaj Natan Korschelitz
Malke	Malka	Aharon	Breslauer	26.08.1863	Mąż Jehuda Lejb, żyła 80 lat
	Malka	Jehuda Lejb Segal	Wollner		Ojciec lewita, mąż Mordecha
	Jehuda Lejb Aszer	Zalman [...]	Ascher (?)		Przewodniczący sądu rabinicznego w Wielowsi (niem. Langendorf)
	Buna	Mosze	Waldmann	01.01.1855
	Ajdla	Szymszon		11.02.1856	Mąż Icchak, ur. 19.02.1798, żyła 58 lat, z domu Lövy
	Chaja	Zelig	Bormia [?]	13.11.1837	Mąż Hirsz Bormia Segal (?)
	Cwi Hirsz	Josef		15.03.1833	Żył 68 lat, lewita
	Szmuel	Jehuda Leib	Turkheim	10.05.1831	Ż ył 50 lat
	Rywka	Cwi Jehuda	Sztarke	02.01.1838	Z miejscowości Dobrodzień (niem. Guttentag), m ąż Eliezer
	Issachar Jehuda	Dawid	Blanzger		Chłopiec
	Malka	Dawid	Blanzger		Dziewczynka
	Mosze	Josef	Pollack	28.11.1827
	Jachet	Chaim	Pollack	04.07.1837	Z domu Mattersdorf, mąż Mosze
	Jachet		Pollack
	Zew Wolf	Josef	Silandi	24.03.1831	Młodzieniec, żył 20 lat
	Jakow			24.05.1849	Z Wrocławia (niem.Breslau)
Johanna	Hinda	Issachar Ber	Sachs	28.01.1850	Z domu Primker, mąż Leib, żyła 72 lata
Henriette	Gitel	Akiwa	Brinnitzer	25.06.1858	Mąż Eliezer Cwi, z domu Rosenstein, ur. 24.12.1828
Simon	Szimon	Synaj ha-Lewi	Schlesinger	04.03.1859	Żył 86 lat
Iacob	Jakow	Josef	Laquer	17.02.1849	Żył 58 lat
	Josef		Rozenbart	25.01.1837
	Nechama	Chaim	Rozenbart	30.09.1833	Z domu Silberstein - ojciec lewita, mąż Josef
	Jakow		Rozenbart		Żył 31 lat
	Szmuel	Aharon Jehuda	Ehrenfest	19.02.1826
Aron			Friedlaender	24.07.1856	Ur. 01.03.1803
	Aharon		Friedlaender	24.07.1856	Ur. 01.03.1803, żył 53 lata
	Bila		Primker	07.08.1837	Mąż Josef
	Josef	Ber	Primker	26.12.1824	Żył 69 lat
	Bajla			02.07.1833	Mąż Menachem Mendel ha-Lewi
	Leib	Jakow	Mattersdorf	12.06.1828	Żył 75 lat
	Sara	Awraham	Mattersdorf	01.11.1824	Żyła 67 lat, mąż Leib, ojciec - kantor
	Cwi Hirsz	Aszer	Weigert	11.12.1832	Z Rosenberg (Olesno)
Heymann	Chaim	Awraham	Sonnenfeld	25.02.1859	Żył 59 lat
	Jerucham	Cwi Hirsz	Bruck	09.04.1830	Żył 64 lata
	Aszer	Chaim	Frenkel	18.06.1832
	Pesel		Frenkel	22.02.1828	Żyła 46 lat, mąż Aszer
	Hena		Kalman	22.05.1822	Mąż Meir - lewita
	Cwi Hirsz	Aszer	Weigert	11.12.1832	Z Rosenberg (Olesno)
	Aharon	Jeszaja	Hasse	26.05.1832	Żył 42 lata, z Raciborza (niem. Ratibor)
	Hadasa		Taucher	15.02.1825	Mąż Awraham, żyła 48 lat
NIC	NIC
	Mosze	Mordechaj	Wallenberg	01.03.1835	Młodzieniec, ur. 27.09.1811, z Poznania, żył 24 lata
	Lea		Schüftan	16.07.1844	Mąż Ajzyk, ur. 18.01.1814, z domu Rosenfeld, żyła 30 lat
	Chaim Jehuda	Synaj ha-Lewi		25.02.1834
	Bluma	Awraham		26.03.1835	Mąż Chaim Leib ha-Lewi
	Szajndla	Issachar Ber	Bruck	07.07.1842	Z domu Primker, mąż Jerucham, żyła 80 lat
	Jehuda		Ratzky	09.03.1853	Żył 52 lata
	Rywka		Ratzky	06.08.1852	Mąż Jehuda, żyła 48 lat
Julius	Jakow	Szmuel	Bodländer	31.05.1851	Ur. 02.02.1846, żył 5 lat
	Buna	Akiwa	Rosenthal	22.09.1831	Panna, żyła 18 lat
	Bila	Akiwa	Bodländer	03.07.1834	Z domu Rosenthal, mąż Szmuel, żyła 34 lata
	Frajda		Rosenthal	06.11.1843	Mąż Akiwa
Jacob Fabian	Jakow		Rosenthal
Nanette	Netla	Szmuel	Bodländer	04.04.1847	Panna, żyła 21 lat
	Akiwa	Szraga		05.08.1819
	Szajndla			22.05.1823	Żyła 79 lat
	Szmuel	Baruch	Mattersdorf	[.] 1820
	Gitel		Mattersdorf	21.05.1822	Żyła 65 lat, mąż Baruch
	Jehuda Arie	Hirsz	Wahl	18.07.1818	Żył 45 lat
	Cwi Hirsz	Michael	Friedlander	02.07.1818
Henriette			Levy	03.03.1820	Z domu Pick
	Akiwa	Awraham	Rapaport	19.09.1820
	Rykel		Mattersdorf	01.02.1834	Mąż Elchanan, żyła 85 lat
	Awraham	Jehuda Leib	Taucher	22 szwat [...]	Żył 64 lata
	Ester		Friedlander	07.01.1842	Mąż Jeszaja, żyła 52 lata
	Jeszaja		Friedlander	08.07.1827	Żył 43 lata
	Akiwa	Szraga		05.08.1819
Mindel			Ehrlich	30.03.1848	Z domu Steinfeld, żyła 72 lata
	Aszer		Frenkel	08.04.1842	Żył 38 lat
	Miriam		Ehrlich	02.03.1835	Mąż Icek
Isaac	Icchak	Szimon	Ehrlich	17.04.1847	Żył 79 lub 80 lat
	Frumet	Leib	Ehrlich		Mąż Szimon, z Brzegu
Simon			Ehrlich
	Szimon	Icchak	Ehrlich	22.01.1847
	Leib			11.03.1816	Żył 70 lat
	Rachel			11.11.1821	Żyła 87 lat, mąż Hirsz
	Chana		Primker	27.11.1827	Mąż Ber
	Rojza	Josef		06.05.1813	Mąż Jeszaja Leib
	Chana		Schweitzer	12.07.1812	Mąż Wolf
	Szlomo Zelman	Awraham		26.12.1828
	Szalom		Konigsberger	03.03.1851
	Mordechaj	Naftali		5 dnia 2 szwat [...]	Żył 86 lat, chazan - kantor
	Mordechaj	Naftali			Kantor
	Rajzla	Jehuda		3 dnia 17 tewet [...]	Mąż Mordechaj - chazan - kantor
Dorothea	Sarel	Leib	Schlesinger	21.06.1824	Żyła 34 lata, z domu Pollack, mąż Zanwil
	Dobrusza		Turkheim		Mąż Zelman
	Leib		Lewin	22.05.1813	Lewita
	Natan Notel	Szlomo	Lassen
	Rywka		Merker		Mąż Notel
	Gitel			23.12.1824	Żyła 77 lat, mąż Icchak Icek
	Icchak Icek	Szimon		03.11.1817	Żył 76 lat
	Jakow	Mosze	Boehm	12.02.1813	Ur. 26.03.1800, żył 13 lat
	Lea	Mosze	Boehm	23.02.1812	Dziewczynka
	Jehuda Leib	Mosze	Boehm	13.02.1812	Chłopiec
Mathilde	Matel		Blanzger	24.08.1850	Z domu Eckersdorf, żyła 70 lub 71 lat, mąż Awraham
Rosalie	Rajzla	Mosze ?	Eckersdorf	22.07.1846	Z domu Unger, mąż Szlomo Cwi, żyła 56 lat
	Fajgla	Dawid	Blanzger	2 dnia 26 szwat [.]	Z domu Bruck, żyła 28 lat, mąż Baruch
	Cwi
	Aharon	Chaim	Silberstein	31.07.1821	Lewita
	Elkel	Wolf		26.01.1808
	Rywka			[...] tewet 5578
	Eliezer		Schlesinger	12.12.1853	Ur. W miesiącu tewet 5537 = 1776/1777
Henriette	Gitel		Steinfeld	11.05.1853	Z domu Leubuscher, żyła 68 lat
	Kajla	Chaim	Leubuscher	27.01.1838	Panna, ur. 01.06.1819
	Kajla	Chaim	Leubuscher		Panna
	Benjamin		Steinfeld
	Benjamin	Chaim Menachem	Steinfeld	16 aw [...]	Młodzieniec
	Kejla	Bencyjon ha-Lewi		25.08.1807	Żyła 28 lat, z Grodkowa
	Zanwil	Meir		30.05.1806	Dziecko, z Grodkowa
	Natan Notel	Jakow	Blanzger	20 ijar [.]	Żył 10 lat
	Jehuda Leib		Schweitzer	20.09.1843	Żył 73 lata
	Nate	Issachar Ber		21.12.1824	Żył 43 lata
	Cypora			03.12.1806
	Frumet	Jechezkiel	Muhr	12.09.1869	Mąż Szalom - lewita
	Rachel	Szlomo	Ucko	03.12.1868	Mąż Chaim, z domu Herz