Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
LUBLIN - nowy cmentarz żydowski

Na początku XIX wieku, wobec całkowitego wykorzystania starego cmentarza żydowskiego w Lublinie oraz wydanego przez władze w 1792 r. rozporządzenia o likwidacji cmentarzy istniejących w obrębie miasta, zaszła konieczność założenia nowej nekropolii. W 1828 roku poza granicami ówczesnego miasta, przy obecnej ul. Walecznych powstał nowy cmentarz żydowski. Grunt z przeznaczeniem na cele grzebalne kupiono w dniu 4 sierpnia 1828 r. Pierwsze pochówki miały miejsce jednak dopiero kilka lat później, po wybuchu epidemii cholery. Cmentarz był ogrodzony, przy wejściu znajdowała się studnia - wodę z niej używano zarówno do mycia zwłok, jak i do rytualnej ablucji rąk po odwiedzeniu grobów. W połowie XIX wieku wybudowano dom przedpogrzebowy. Podczas I wojny światowej na placu przylegającym do cmentarza od strony północnej, grzebano żydowskich żołnierzy, walczących w szeregach różnych armii, poległych w okolicach Kraśnika i Lublina. W 1919 roku Majer Bałaban pisał o tym miejscu: "Przed cmentarzem gminnym leży otoczony niskim murem mały żydowski cmentarz wojskowy. Smutkiem napawają długie rzędy grobów, które do dziś nie są oznaczone żadnym nagrobkiem ani ozdobione żadnym kwiatem".

Tu także złożono doczesne szczątki rabina Meira Jehudy Szapiry, znanego działacza religijnego i społeczno--politycznego, twórcy słynnej w całym świecie lubelskiej uczelni talmudycznej, zwanej Jesziwą Mędrców Lublina. Jeden z uczniów tej szkoły, Joseph Friedenson w wywiadzie opublikowanym w Magazynie Internetowym Forum tak wspomina pogrzeb Meira Jehudy Szapiry: "Pogrzeb odbył się 29 października gromadząc nieprzebrane tłumy, jakie wypełniły całą ulicę Lubartowską i Unicką oraz nowy cmentarz żydowski. Miasto wypełnił płacz. Przyjechało kilkudziesięciu rabinów z całej Europy. Jak pisano: umarł żydowski król".

cmentarz żydowski w Lublinie - wejście i Izba Pamięci ogrodzenie cmentarza żydowskiego w Lublinie Lublin - zbiorowa mogiła
Izba Pamięci
Żydów z Lublina
foto: K. Bielawski
Synagoga
w Izbie Pamięci
foto: K. Bielawski

Ogrodzenie cmentarza
foto: K. Bielawski

Mogiła Żydów zabitych podczas likwidacji getta
foto: K. Bielawski

Nowy cmentarz żydowski w Lublinie to miejsce spoczynku cadyka, Jakuba Lejba Eigera, zwanego Jehudą Lejbem z Lublina. Wystawiony nad jego grobem ohel skrywał także szczątki Abrahama Eigera syna Jehudy, Izraela Eigera syna Abrahama oraz Cadoka ha-Kohena syna Jakuba.

Na cmentarzu pochowano też lubelskich rabinów, między innymi Joszuę Heszela Aszkenazego, którego wnukiem był historyk Szymon Aszkenazy. Szacuje się, że od początku istnienia do chwili obecnej na cmentarzu pochowano ponad pięćdziesiąt tysięcy Żydów. Teren nekropolii był kilkakrotnie powiększany poprzez kolejne zakupy gruntu. O rozmiarach cmentarza świadczy zapis Majera Bałabana: "Tysiące dużych i małych nagrobków wygląda spoza czworobocznego muru cmentarnego i świadczy o wielkości obecnej gminy żydowskiej w Lublinie".

W latach II wojny światowej hitlerowcy niemal doszczętnie zniszczyli cmentarz. Płyty nagrobne użyto do utwardzenia drogi na Majdanku. Zbezczeszczono też ohele rabina Szapiry oraz Eigerów. Po wojnie, w latach sześćdziesiątych przez teren nekropolii wytyczono ulicę.

Lublin - zbiorowa mogiła Lublin - wnętrze ohelu cmentarz żydowski w Lublinie - macewy macewa
Grób Żydów zabitych podczas likwidacji getta
foto: K. Bielawski
Wnętrze ohelu
Meira Jehudy Szapiry
foto: K. Bielawski

Część macew
złożono przy ogrodzeniu
foto: K. Bielawski

Jedna z płyt
nagrobnych
foto: K. Pająk

W czasach Zagłady przez pewien okres na cmentarzu ukrywała się pochodząca z Lublina Sara Bass. Jej ojciec Mosze i brat Chaim zostali zamordowani na Majdanku, matka Hensche zginęła w KL Auschwitz. Sara wraz z siostrą Leą szukały schronienia w różnych miejscach na terenie Lublina, między innymi na lubelskim beit-kwarot. W tym ostatnim miejscu często były świadkami egzekucji dokonywanych przez hitlerowców. Później poznała swego przyszłego męża, Manfreda Frenkela, niemieckiego Żyda, któremu dane było przeżyć koszmar obozu koncentracyjnego w Oświęcimiu. Po wojnie osiedli w Izraelu, skąd następnie przenieśli się do Belgii. W 1988 roku założyli fundację, której głównym celem była restauracja cmentarza żydowskiego przy ul. Walecznych. Dzięki ich wysiłkom, teren nekropolii uporządkowano i otoczono ogrodzeniem z betonowych płyt w kształcie macew, oddzielonymi stylizowanymi menorami. Przy wejściu zbudowano mauzoleum poświęcone ofiarom Holocaustu. W jego wnętrzu urządzono Izbę Pamięci Żydów Lubelskich oraz niewielka synagogę.

Teren cmentarz dzieli się na dwie części. Pierwsza z nich to sektor ze wspomnianym uprzednio mauzoleum i zachowanymi nagrobkami oraz mieszkaniem dozorcy.

cmentarz żydowski w Lublinie
Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - ohel cadyka
Fragment ogrodzenia
foto: R. Zubkowicz
Pomnik ofiar Zagłady
foto: R. Zubkowicz
Wewnętrzna brama
foto: R. Zubkowicz
Ohel cadyka Eigera
foto: R. Zubkowicz

Wejście na cmentarz wiedzie przez bramę od strony ul. Walecznych. Na wprost wejścia znajduje się synagoga, pełniącą jednocześnie funkcję Izby Pamięci. Klucz do synagogi udostępnia dozorca mieszkający na zapleczu budynku. W ascetycznie urządzonym wnętrzu synagogi znajduje się pulpit oraz Aron ha-Kodesz z parochetem ufundowanym przez Or Nachayim z Bnei Brak w Izraelu. Synagoga mieści również wystawę poświęconą historii cmentarzy żydowskich Lublina, przygotowaną przez Roberta Kuwałka.

Ścieżka na tyłach synagogi wiedzie na wydzieloną część cmentarza. Za furtką, po prawej stronie przy ogrodzeniu złożono dziesiątki macew, zabranych przez Niemców z cmentarzy żydowskich Lublina w czasach II wojny światowej i odzyskanych po wyzwoleniu. Zwraca uwagę biały nagrobek, pochodzący z kwatery wojskowej urządzonej na cmentarzu przy ul. Walecznych podczas I wojny światowej.

Po drugiej stronie pustego dziś placu stoi fragment muru. Jest to zbiorowa mogiła 190 osób, zamordowanych przez Niemów w dniu 9 listopada 1942 r. podczas likwidacji getta szczątkowego na Majdanie Tatarskim. Ciała ofiar odnaleziono w latach osiemdziesiątych podczas prac budowlanych i po ekshumacji przeniesiono na teren cmentarza.

Kilkanaście metrów w bok znajdziemy mogiły żydowskich żołnierzy wojska polskiego poległych w latach 1939-1944 oraz jeńców z obozu pracy przymusowej przy ul. Lipowej 7. W tym miejscu po wyzwoleniu wzniesiono pomnik w kształcie macewy, z wyrytą na nim menorą. Umieszczona poniżej tablica wymienia nazwiska zidentyfikowanych ofiar. Prawdopodobnie tu pochowano Leona (właść. Lejba) Feldhendlera, jednego z przywódców buntu w obozie w Sobiborze, zabitego w Lublinie w 1945 r. Dokładna lokalizacja jego grobu jest dziś nieznana.

Ten sektor cmentarza współcześnie wykorzystywany jest do pochówków lubelskich Żydów. Pochowano tu między innymi Józefa Honiga, wieloletniego opiekuna cmentarza żydowskiego na Kalinowszczyźnie. W centralnej części wznosi się pomnik nawiązujący formą do menory, stojący nad zbiorowym grobem dzieci i ich opiekunek z żydowskiego sierocińca przy ul. Grodzkiej, rozstrzelanych przez nazistów w dniu 29 marca 1942 r. w dzielnicy Tatary. Zwłoki ekshumowano w 1947 roku. Nieco dalej znajdziemy niewielki budynek - ohel rabina Meira Szapiry, założyciela Jesziwy Mędrców Lublina. W 1958 r. zwłoki rabina przeniesiono na cmentarz Ha-Menuchot w Jerozolimie. Znajdujący się wewnątrz czarny pomnik to nagrobek dr Mojżesza Zajdmana, przywódcy lubelskiej Organizacji Syjonistycznej.

Wąski chodnik przy wewnętrznej stronie muru od strony ul. Walecznych wiedzie wokół cmentarza. Ogrodzenie stanowią przęsła w kształcie menor i macew, do których przytwierdzono tablice upamiętniające ofiary Zagłady. a końcu ścieżki, w północno-wschodnim narożniku cmentarza od strony ul. Andersa, znajduje się ohel zmarłego w 1888 r. cadyka Jehudy Lejba Eigera, wnuka Akiby Eigera z Poznania, ucznia Menachema Mendla z Kocka i Mordechaja Leinera z Izbicy; zmarłego w 1900 r. Cadoka Kohena syna Jakuba, ucznia Jehudy Lejba Eigera, cadyka w Lublinie; zmarłego w 1914 roku cadyka Abrahama syna Judy Lejba Eigera; Izraela Noe syna Abrahama Eigera. Ohel jest zamknięty, klucz udostępnia dozorca cmentarza.

Druga - tak zwana okupacyjna - część lubelskiego beit-olam oddzielona jest ulicą Andersa. W latach II wojny światowej chowano tu Żydów zmarłych lub zabitych na terenie getta. Miejsce to było świadkiem licznych egzekucji. Dziś rozciąga się tu pozbawiony nagrobków skwer. Zarys granic oznaczono pojedynczymi przęsłami ogrodzenia w formie macew. W jego centralnej części Fundacja Sary i Manfreda Bass-Frenklów wzniosła pomnik poświęcony Żydom lubelskim. Umieszczono w nim przywiezione z obozu na Majdanku prochy żydowskich więźniów, a w jedną ze ścian wmurowano fragmenty odzyskanych macew.

tekst: K. Bielawski

Osobom poszukującym informacji o historii Żydów w Lublinie polecamy lekturę broszury autorstwa prof. Andrzeja Trzcińskiego, zatytułowanej "Śladami zabytków kultury żydowskiej na Lubelszczyźnie". Jej wersję on-line można przejrzeć tutaj. Dobrym źródłem wiedzy są też witryna internetowa Ośrodka Brama Grodzka - Teatru NN oraz Strona o Żydach Lubelskich.

Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski
foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski
Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski
foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski
Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - grób Józefa Honiga
foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski
Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski
foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski
Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski Lublin - nowy cmentarz żydowski
foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski foto: K. Bielawski
Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas