Kliknij, aby dodaæ stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas
P£OCK      

¯ydzi w P³ocku posiadali co najmniej dwa cmentarze. Nie wiadomo gdzie chowali swoich zmar³ych w pierwszym okresie osadnictwa, które datowane jest od XIII w. Najstarszy znany cmentarz ¿ydowski powsta³ oko³o 1570 r. poza murami miejskimi, przy obecnej ul. 3 Maja. Grunt zosta³ zakupiony przez kaha³ 26 listopada 1568 r. od spadkobierców rajcy Stanis³awa Wiechy, w oparciu o zgodê króla Zygmunta Augusta. Zak³adanie cmentarza spotyka³o siê najwyra¼niej z oporem w³adz miasta, o czym ¶wiadcz± dokumenty królewskie. W 1570 r. król Zygmunt August poleci³ magistratowi wpisanie do ksi±g miejskich zakupu dzia³ki, stwierdzaj±c: "Dali¶my i dopu¶cili przywilejem naszym, aby by³o wolno ¯ydom miasta naszego Ploczka cmyntarz na przedmie¶ciu ploczkim na tym miejscu, gdzie oni plac okupili, mieæ i zbudowaæ ku potrzebie w³asnej ich o który plac prosili nas, aby¶my do Wierno¶ci Waszych dali mandat nasz, aby im ksiêgi miejskie ploczkie wed³ug kontraktu ich by³ zapisan. (...) A tak rozkazujemy W. Waszym, koniecznie to chc±nc mieæ, aby wnet ujrzawszy te listy nasze przerzeczonym ¯ydom ploczkim cmyntarz na w³asnym placu ich okupionym wed³ug prawa ich dopu¶cieli mieæ i innym rzeczom wy¿ej opisanym ¿adnym obyczajem nie przeszkadzali, pod ³ask± nasz± królewsk± i urzêdu swego, aby W. Wasze Inaczej nie czyni³y". W 1576 r. w sprawie interweniowa³ Stefan Batory, wzywaj±c magistrat do nieutrudniania kaha³owi tworzenia cmentarza.

Cmentarz przyjmowa³ pochówki do oko³o 1850 r. Podczas drugiej wojny ¶wiatowej Niemcy doprowadzili do dewastacji cmentarza. Czê¶æ nagrobków wykorzystano do prac budowlanych na terenie miasta, m.in. do utwardzania dróg i budowy schodów.

Dalszych zniszczeñ dokonano po wojnie. Przy zachowanym domu przedpogrzebowym funkcjonowa³ zak³ad kamieniarski. W latach PRL w³adze miasta przeznaczy³y teren pod zabudowê - wzniesiono na nim internat Liceum Ogólnokszta³c±cego im. W³adys³awa Jagie³³y, czê¶æ przekszta³cono na park. Niemal wszystkie naziemne ¶lady cmentarza uleg³y zatarciu. Zachowa³ siê fragment muru, na którym w 2018 r. uczniowie Zespo³u Szkó³ Us³ug i Przedsiêbiorczo¶ci w ramach projektu Szko³a Dialogu wykonali mural z napisem w jêzykach polskim i hebrajskim: "W judaizmie cmentarz jest wieczny. Tu w latach 1570-1850 by³ cmentarz ¿ydowski. W 1939 roku zosta³ zrównany z ziemi± przez nazistów. Tu spoczywaj± nasi dawni s±siedzi i przodkowie: ¯ydzi - Polacy - p³occzanie. Pomy¶l o nich mi³o".

Drugi cmentarz ¿ydowski w P³ocku zosta³ za³o¿ony w 1845 r., na pó³nocno-wschodnich obrze¿ach miasta, przy obecnej ul. Mickiewicza. Przed 1939 r. zajmowa³ powierzchniê oko³o 3,7 ha.

Podczas drugiej wojny ¶wiatowej oraz w latach pó¼niejszych cmentarz uleg³ daleko posuniêtej dewastacji, do której przyczyni³y siê niemieckie w³adze okupacyjne oraz niektórzy mieszkañcy miasta i okolicznych miejscowo¶ci.

21 pa¼dziernika 1946 r. na cmentarzu odby³ siê pogrzeb 25 osób, rozstrzelanych przez Niemców 1 marca 1940 r. w Imielnicy. Ich szcz±tki ekshumowano ze zbiorowego grobu w miejscu egzekucji. 23 pa¼dziernika 1949 r. na ich nowym grobie ods³oniêto pomnik zaprojektowany przez Beniamina Perelmutera. Pomnik bry³± przypomina³ "wyobra¿enie" drugiej ¦wi±tyni Jerozolimskiej, by³ wykonany z marmuru, na frontonie znajdowa³ siê napis "Po nich ja p³aczê", na ¶cianach umieszczono tablice z nazwiskami ofiar i modlitw± Jizkor oraz rze¼bê urny.

Do lat 60. cmentarz s³u¿y³ jako miejsce pochówku ¯ydów mieszkaj±cych w P³ocku. Spoczêli na nim m.in.:

  • Henia Lichtensztein, by³a wiê¼niarka KL Auschwitz-Birkenau, zm. 16 marca 1946,
  • Zysla Herlang, zm. 28 pa¼dziernika 1946,
  • Balbina Kenigsberg, zm. 30 kwietnia 1947,
  • Helena Lebnetal, zm. 1 lutego 1951,
  • Mieczys³aw Milsztajn, zm. 16 lipca 1952,
  • Henryk Chewel, zm. 10 stycznia 1953,
  • Hersz Szerman, zm. 18 lipca 1953,
  • Szyja Buch, zm. 16 lipca 1952,
  • Feliks Papierczyk, zm. 12 grudnia 1954,
  • Alfred Blaj, przewodnicz±cy Komitetu ¯ydowskiego w P³ocku, pracownik PPS i Komisji Badania Zbrodni Hitlerowskich, zm. 16 grudnia 1958,
  • Aleksander Markowicz, zm. 3 stycznia 1959,
  • Maria Markowicz, zm. 10 marca 1961,
  • Karol Ko³fman, zm. 15 marca 1961,
  • Hersz Szerman, zm. 18 lipca 1962,
  • Izydor Waserman, zm. 9 pa¼dziernika 1965,
  • Leon Kursztejn, zm. 07.03.1968,

W okresie powojennym cmentarz znajdowa³ siê pod opiek± Towarzystwa Spo³eczno-Kulturalnego ¯ydów w Polsce. W 1955 r., w zwi±zku ze skarg± Alfreda Borensztejna, Wydzia³ ds. Wyznañ przy PWRN w Warszawie stwierdzi³, ¿e TSK¯ w P³ocku zezwoli³o Stanis³awowi Ch. na wypas zwierz±t na cmentarzu w zamian za opiekê nad nagrobkami. Urzêdnicy zabronili wypasania byd³a na cmentarzu.

W 1964 r. urzêdnicy miejscy poruszali kwestiê rekonstrukcji pomnika na grobie ofiar Zag³ady ze wzglêdu na jego z³y stan techniczny oraz plany zamkniêcia cmentarza i w³±czenia jego powierzchni do terenów zielonych. Pomnik wyburzono w 1967 r. Historyk Jan Przedpe³ski tak opisa³ rozbiórkê: "Dozorc± cmentarza by³ Stanis³aw Chmurzyñski (.). Której¶ nocy przyjecha³a do niego grupa osób. Twierdzili, ¿e pomnik jest tak zniszczony, ¿e trzeba go rozebraæ. Pokazali dokumenty, nie mia³ nic do powiedzenia. Wjechali na cmentarz d¼wigiem i zniszczyli monument. Nie by³ w idealnym stanie, postarza³ siê, wandale do³o¿yli swoje. Ale przecie¿ mo¿na go by³o odbudowaæ, a nie niszczyæ, na dodatek pod os³on± nocy".

W kolejnych latach wzniesiono drugi pomnik, którego projektantem by³ Lucjan Kot.

W latach 1981-1982 Zwi±zek Religijny Wyznania Moj¿eszowego prowadzi³ rozmowy z w³adzami miasta i Urzêdem do spraw Wyznania w sprawie uporz±dkowania cmentarza (m.in. wykoñczenia pomnika, konserwacji nagrobków) i przekazania jego czê¶ci w administracjê miastu.

Obecnie wiêksza czê¶æ terenu cmentarza stanowi teren zielony, s³u¿±cy mieszkañcom jako miejsce spacerów. W po³udniowo-zachodniej czê¶ci znajduje siê wydzielona dzia³ka o przybli¿onych wymiarach 40 x 70 m, czê¶ciowo wybetonowana z kwater± grzebaln± z lat 1945-1968. Na osi bramy stoi pomnik na grobie ofiar Zag³ady. Od pó³nocy kwaterê zamyka mur, do którego przytwierdzono destrukty odnalezionych nagrobków.

Czê¶æ nagrobków jest przechowywana w magazynie Urzêdu Miasta oraz w Seminarium Duchownym w P³ocku.

Tekst: K. Bielawski
¬ród³o:

AAN, Urz±d ds. Wyznañ, sygn. 24/552, Sprawa dewastacji cmentarza w P³ocku.
AAN, Urz±d ds. Wyznañ, sygn. 132/306, Obiekty judaizmu woj. p³ockiego.
Bielawski R., Po nich ja p³aczê, "S³owo ¯ydowskie" 2005, nr 5-6 (343-344).
Kowalski R., P³occy wypêdzeni. Marzec '68, P³ock 2018.
Kowalski R., Raz jeszcze. ¯ydzi - P³ock - Polska, P³ock 2016.Nowak G., O ¿ydowskich stelach nagrobnych w P³ocku, "Nasze Korzenie" 2009, nr 6.
Nowak-D±browska G., ¦ladami p³ockich ¯ydów: przewodnik, P³ock 2019.
Zbiór dokumentów i listów miasta P³ocka, t. II, red. S. M. Szacherska, P³ock 1987.
¯u³awnik M., ¯ydzi p³occy w XVI i XVII wieku, "Notatki P³ockie" 2002, nr 2 (191).
Kliknij tu, by obejrzeæ film nakrêcony na terenie cmentarza w P³ocku

P³ock - ¦ciana P³aczu Plock - fragment macewy Plock - fragment macewy
zdjêcia: Ryszard Bielawski
P³ock - cmentarz ¿ydowski fragment nagrobka zniszczona macewa grób na cmentarzu ¿ydowskim w P³ocku
zdjêcia: Robert Lipowski
pomnik upamiêtniaj±cy zamordowanych ¯ydów p³ockich - foto: Robert Lipowski pomnik upamiêtniaj±cy zamordowanych ¯ydów p³ockich - foto: Robert Lipowski pomnik upamiêtniaj±cy zamordowanych ¯ydów p³ockich - foto: Robert Lipowski pomnik upamiêtniaj±cy zamordowanych ¯ydów p³ockich - foto: Robert Lipowski
zdjêcia: Robert Lipowski
Kuczki w P³ocku w obiektywie Zbigniewa Nowaka
Jednym z ¿ydowskim ¶wi±t jest Sukot, zwany te¿ ¦wiêtem Sza³asów lub Kuczkami, upamiêtniaj±cy czterdziestoletni± tu³aczkê ¯ydów na pustyni. Zgodnie z poleceniem z Ksiêgi Kap³añskiej, brzmi±cym: "Bêdziecie mieszkaæ w sza³asach przez siedem dni, aby wiedzia³y wasze przysz³e pokolenia, ¿e w sza³asach kaza³em mieszkaæ synom izraelskim, gdy wyprowadzi³em ich z ziemi egipskiej", w tym czasie mê¿czy¼ni modl± siê i jedz± posi³ki poza domem, w sza³asach ustawionych pod go³ym niebem. Z czasem popularne sta³o siê budowanie odpowiednika sza³asu - w Polsce zwanego kuczk± - na balkonie domu. Do dzi¶ w Polsce zachowa³y siê nieliczne drewniane kuczki, kilka z nich mo¿na odnale¼æ w P³ocku.
kuczka w P³ocku kuczka w P³ocku kuczka w P³ocku P³ock - kuczka
Poszukujemy wszelkich informacji o ¯ydach z Plocka i ich cmentarzach.
Czekamy te¿ na relacje osób, które pamiêtaj± te cmentarze z okresu przed II wojn± ¶wiatow±.
Teksty i zdjêcia s± chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materia³ów mo¿liwe wy³±cznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieæ księga gości napisz do nas