Cmentarz żydowski w Pułtusku jest położony około 1,1 km na południowy zachód od Rynku, przy dawnej ul. Kolejowej, obecnie ul. Jana Pawła II.

Cmentarz został założony na początku lat 20. XIX w. na gruncie przekazanym przez Zelmana Lubranitzera, właściciela posiadłości ziemskich w okolicy Pułtuska. Wcześniej Żydzi z Pułtuska chowali zmarłych w Popowie Kościelnym i Makowie Mazowieckim.

Podczas drugiej wojny światowej rozpoczęła się dewastacja cmentarza. Część macew Niemcy użyli do prac budowlanych, między innymi do wybrukowania dziedzińca parkowego oraz ułożenia schodów przy zamku. W latach PRL nagrobki wykorzystano do ułożenia kolektora ściekowego.

Przynajmniej do 1956 r. dozorczynią cmentarza była Zofia Chrzanowska. Wiosną 1956 r. część działki cmentarnej zaorał Feliks P. 11 września 1957 r. Prezydium Powiatowej Rady Narodowej w Pułtusku złożyło wniosek o zamkniecie cmentarza o powierzchni 1,9159 ha, a 9 listopada 1960 r. - wniosek o zamknięcie i likwidację. W uzasadnieniu podano: "Cmentarz powyższy jest nieczynny od 1940 roku. Na terenie powiatu pułtuskiego nie ma osób wyznania mojżeszowego, dla których ten cmentarz byłby konieczny. Teren ten jest opuszczony i niekonserwowany. Ślady mogił bardzo niewyraźne. W planie perspektywicznym miasta [...] przeznaczony jest pod budownictwo mieszkaniowe z wykorzystaniem jego części wschodniej pod zieleń towarzyszącą". 3 maja 1961 r. Wydział do Spraw Wyznań Prezydium Wojewódzkiej Rady Narodowej w Warszawie ze względu na zapisy Ustawy o cmentarzach i chowaniu zmarłych uznał wniosek o likwidację za przedwczesny. 18 maja 1961 r. Wydział Kultury PWRN w Warszawie wyraził zgodę na zamknięcie i ewentualną likwidację cmentarza. Ostatecznie zarządzeniu o zamknięciu i przeznaczeniu cmentarza na inny cel podpisał Minister Gospodarki Komunalnej 31 maja 1963 roku. W kolejnych latach na cmentarzu zbudowano Fabrykę Sprzętu Oświetleniowego i Urządzeń Technologicznych "Polam-Pułtusk". Naziemne ślady uległy zatarciu.

Do drugiej dekady XXI w. nieliczne odnalezione nagrobki były przechowywane w Muzeum Regionalnym w Pułtusku, Archiwum Państwowym w Pułtusku oraz w Liceum Ogólnokształcącym.

W 2012 r. z inicjatywy Akademii Humanistycznej im. A. Gieysztora na niezabudowanej części działki cmentarnej o powierzchni około 2 arów odsłonięto zaprojektowany przez Wojciecha Henrykowskiego pomnik, do budowy którego wykorzystano fragmenty macew. Na frontowej ścianie pomnika umieszczono tablicę z napisem: "Cmentarz żydowski w Pułtusku. W tej świętej ziemi grzebani byli do wybuchu II wojny światowej w 1939 r. mężczyźni, kobiety i dzieci należący do żydowskiej społeczności Pułtuska i okolic. Niech ich dusze mają udział w życiu wiecznym". Uroczystość odsłonięcia pomnika odbyła się 5 lipca 2012 roku.

Częściowy spis zachowanych nagrobków jest dostępny na stronie https://sztetl.org.pl/pl/miejscowosci/p/599-pultusk/115-pamiec-w-kamieniu/29899-cmentarz-zydowski-w-pultusku-ul-jana-pawla-ii-18

Właścicielami cmentarza są Skarb Państwa i Akademia Humanistyczna im Aleksandra Gieysztora. Obiekt jest wpisany do wojewódzkiej ewidencji zabytków, nie figuruje w rejestrze zabytków nieruchomych województwa mazowieckiego.

Tekst: Krzysztof Bielawski
Źródło:
AAN, Ministerstwo Gospodarki Komunalnej, sygn. 9/55, Decyzje o zamknięciu cmentarzu i przeznaczeniu
ich na inny cel w województwie warszawskim.
AGAD, Centralne Władze Wyznaniowe Królestwa Polskiego, sygn. 190/1668, Akta tyczące się gminy żydowskiej
w Pułtusku w województwie płockim.
AŻIH, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne Żydów w Polsce, sygn. 325/45, Towarzystwo Społeczno-Kulturalne
Żydów w Polsce, k. 194.
Kosior K., Pułtusk, [w:] Województwo mazowieckie. Cmentarze żydowskie. Weryfikacja zasobu wykonana przez Narodowy Instytut Dziedzictwa, red. M. Rymkiewicz, I. Kosyl, [kps] Warszawa 2018.
Szczepański J., Społeczność żydowska Mazowsza w XIX-XX w., Pułtusk 2005.