Kliknij, aby dodać stronę do ulubionych
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas
ŚCINAWA (niem. Steinau an der Oder)
Dział o cmentarzu w Ścinawie
powstał dzięki wsparciu udzielonemu przez
San Francisco Bay Area Jewish Genealogical Society

Do drugiej połowy XVIII w. obecność Żydów w Ścinawie ograniczała się do ich krótkoterminowych pobytów. Pierwszym Żydem, którym osiedlił się w tym mieście był fabrykant tytoniu Borchard Loeser. Zamieszkał on w Ścinawie na mocy przywileju z 27 lutego 1772 r., który zezwalał mu na osiedlenie się w dowolnie wybranym mieście na Śląsku. Loeser zakupił w Ścinawie plac po spalonym domu i wybudował na nim fabrykę tytoniu. W 1787 r. rodzina Loesera liczyła dziesięć osób. Do członków jego rodziny lub do zatrudnianych przez niego w fabryce osób należał wówczas Michael Hirschel Cohn, zamieszkujący Ścinawę również od 1772 r., który w 1812 r. jako jedyny ścinawski Żyd otrzymał niemieckie obywatelstwo (równocześnie zmienił nazwisko na Cohnstadt). Gmina żydowska w Ścinawie powstała dopiero po 1812 r. Powoli w mieście osiedlali się kolejni Żydzi: w 1814 r. Samuel Wohlauer, w 1821 r. Moritz Altmann, a w 1825 r. jego brat Julius. W 1829 r. Ścinawę zamieszkiwało dwunastu Żydów, w 1830 r. szesnastu, a dwa lata później dziewiętnastu. Z powodu tak niskiego stanu liczebności swych wyznawców, w 1832 r. gmina żydowska w Ścinawie przyłączyła się do gminy głogowskiej. Dopiero 25 września 1887 r. ścinawska gmina ponownie się usamodzielniła, a w 1906 r. dołączono do niej gminę wołowską.

Ścinawscy Żydzi swój dom modlitwy posiadali od około 1829 r. Dokumenty historyczne wymieniają Markusa Salza z Kobylna jako pierwszego urzędnika tam zatrudnionego. Powolny wzrost liczby ludności żydowskiej nie wymógł przez długi czas konieczności budowy synagogi. Dopiero w drugiej połowie XIX w. zakupiono w pobliżu ścinawskiego rynku dom i przebudowano go na synagogę. Jej uroczyste oddanie do użytku nastąpiło 18 września 1862 r.

W XX w. liczba żydowskich mieszkańców Ścinawy systematycznie spadała. Żydzi, którzy pozostali w mieście, zostali podczas wojny zamordowani w różnych miejscach, m.in. w Treblince, Terezinie, Mińsku i Bernburgu.

Cmentarz żydowski w Ścinawie jest położony na obrzeżach miasta, około 1,10 km na południowy zachód od Rynku, przy ul. Witosa. Cmentarz znajduje się w obrębie działki geodezyjnej nr 021104_4.0004.112 na planie pięcioboku o powierzchni ok. 0,17 ha.

Grunt z przeznaczeniem na cmentarz został zakupiony w 1842 r., a pierwszy pochówek odbył się w 1845 r. Wcześniej Żydzi ze Ścinawy chowali swoich zmarłych na cmentarzach w Brzegu Dolnym, Głogowie i Prusicach.

Ścinawa - kirkut cmentarz żydowski w Ścinawie cmentarz żydowski
kirkut w Ścinawie cmentarz żydowski - Ścinawa

W 1962 r. Ministerstwo Gospodarki Komunalnej dokonało oficjalnego zamknięcia cmentarza do celów grzebalnych.

Pochówki są rozmieszczone w siedmiu regularnych rzędach, na osi północ-południe. Większość nagrobków to stele zamknięte łukiem lub o zwieńczeniu trójkątnym oraz obeliski, wykonane z piaskowca oraz granitu. Na grobie Georga Haucka wystawiono nagrobek portykowy. Powierzchnię poszczególnych grobów wyznaczają niskie obmurowania.

Dekoracja nagrobków ogranicza się do płaskorzeźbionych motywów geometrycznych i florystycznych. Motywy charakterystyczne dla sztuki sepulkralnej Żydów aszkenazyjskich występują stosunkowo rzadko, w postaci gwiazdy Dawida, korony (nagrobek Krejndel córki Jakowa Aleksandra), złamanej świecy. Inskrypcje wykonano w językach hebrajskim lub niemieckim i hebrajskim.

Szata roślinna cmentarza składa się z traw, klonu zwyczajnego, głogu pospolitego, robinii akacjowej, dębów szypułkowych i lipy drobnolistnej.

Cmentarz uległ dewastacji w niewielkim stopniu i tym samym należy do grupy najlepiej zachowanych cmentarzy żydowskich w województwie dolnośląskim. Kilka grobów pozbawionych jest tablic inskrypcyjnych, na innych nagrobkach widoczne są ślady skuwania prawdopodobnie marmurowych lub metalowych płyt oraz metalowych elementów zdobniczych. W trakcie wizji lokalnej w 2019 r. nie udało się ustalić lokalizacji pochówków z pierwszych lat funkcjonowania cmentarza (najstarszy zidentyfikowany nagrobek jest datowany na 5622 r. według kalendarza hebrajskiego, odpowiadający w kalendarzu gregoriańskim okresowi pomiędzy 5 września 1861 r. a 24 września 1862 r.). Współczesne ogrodzenie nie posiada bramy i furtki (istniejących co najmniej pod koniec lat 80. XX w.), metalowe przęsła w części frontowej są wgniecione prawdopodobnie w wyniku wypadku samochodowego. Istotnym problemem jest korozja piaskowca użytego do wykonania nagrobków, z których część została zaatakowana przez bakterie siarkowe. Do zniszczeń materiału kamiennego doszło także podczas trzech pożarów, które objęły cmentarz w latach 2018-2019.

Cmentarz znajduje się pod opieką Stowarzyszenia Społeczno-Kulturalnego Ziemi Ścinawskiej "Mała Ojczyzna".

tekst: Małgorzata Frąckowiak, Krzysztof Bielawski
zdjęcia: Małgorzata Frąckowiak
Bibliografia: T. Włodarczyk, Z historii Żydów w regionie legnickim, Jelenia Góra 2016.
Podziękowania dla Andrzeja Sitarskiego za udostępnienie materiałów.
Kliknij tu by obejrzeć film video nagrany na tym cmentarzu

Dane osobowe odczytane z macew na cmentarzu w Ścinawie. Oprac. K. Bielawski, 2019.
Foto Rząd/numer nagrobka Imię Imię hebrajskie Imię
ojca
Nazwisko Data urodzenia Data
śmierci
Informacje dodatkowe
Photo file Row/tombstone Given
name
Hebrew name Father's name Surname Date
of birth
Date
of death
Additional information
8380 I/1 Minna Bucki 25.04.1873 08.12.1897
8383 I/2 Marcus Mordechaj Hauck 11.06.1817 07.07.1898
8386, 8416 I/3 Marcus Mordechaj Szraga Siegner (?) 20.05.1824 22.04.1900 Kupiec
8387 I/4 Stela bez inskrypcji
8390 I/5 Clara Chaja Bucki 23.08.1838 07.05.1901 Mąż Cwi. Nazwisko panieńskie Nehab.
8392 I/6 Stela bez inskrypcji.
8394 I/7 Richard Ruben Awraham Rothgiesser 26.02.1854 23.11.1905
8398 I/8 Hirsch Bucki 01.10.1914 Kupiec, żył 80 lat.
8400 I/9 Stela z usuniętą płytą inskrypcyjną.
8438 II/1 Henriette Jachet Daniel Wiener 08.03.1883 Nazwisko panieńskie Bloch
8446 II/2 Bertha Bejla Liegner 05.04.1883 Nazwisko panieńskie Cohn. Mąż Mordechaj.
8454 II/3 Ernestine Ester Rothgiesser 1882-1883 Ojciec lewita, mąż Ruben.
8462 II/4 Ulrike Saloschin 24.12.1812 17.07.1883 Nazwisko panieńskie Steiner
8467 II/5 Friedericke Rywka Hendelsohn 07.08.1883 Mąż Efraim Fiszel
8473 II/6 Johanna Chana Korant 13.12.1842 29.06.1890 Maż Jehuda. Nazwisko panieńskie Becker.
8478 II/7 Karoline Chaja Neustadt 28.04.1836 15.07.1896 Mąż Mosze. Nazwisko panieńskie Bucki.
8482 II/8 Goldine Plessner 12.12.1891 Żyła 79 lat.
8488 II/9 Charlotte Plessner 25.06.1902
8502 III/1 Emilie Ajgela (?) Hauck 1882 Mąż Mordechaj. Żyła 62 lata.
8516 III/2 Lippman Eliezer Lipman Wiener 1881
8523 III/3 M. Mosze Jehuda Neustadt 10.04.1881
8526 III/4 Sch[...] Lewita, zmarł w Pesach (?).
8527 III/5 Philipp Efraim Gabriel Hendelsohn 27.11.1891 Żył 69 lat
8536 III/6 M[...] Mordechaj Chaim Schlesinger (?) [...].02.1846 26.11.1892
8544 III/7 Louis Jehuda Awraham Korant 28.02.1839 02.02.1893
8552 III/8 Jehuda Mosze 1894
8557 III/9 Louis Neustadt 04.04.1844 01.02.1894 Nagrobek podwójny
8557 III/9 Marie Neustadt 02.05.1844 16.01.1923 Nazwisko panieńskie: Hermann
8566 III/10 Georg Hauck 14.03.1859 08.05.1917
8597 IV/1 Bertha Wiener 5649 (06.09.118 - 25.09.1889) Z [...]del
8603 IV/2 Sorel Arie Karo 1873 Maż Rafael Cwi.
8606 IV/3 Kobieta
8610 IV/4 Henriette Chaja Ester Jakow Barasch 02.03.1878 Nazwisko panieńskie Sternberg. Z Rawicza. Mąż Szalom.
8617 IV/5 Amalie Malka Baruch Schlesinger 1812 25.05.1878 Nazwisko panieńskie Scherck. Z Poznania. Mąż Chaim Nisen.
8626 IV/6 Henriette Chana Sara Bucki 1879 Zmarła między 16.11.1879 a 15.12.1879.
8631 IV/7 Gertrud Bucki 02.12.1865 10.05.1880
8634 IV/8 Dorothea Sara (?) 1880 Zmarła między 09.07.1880 a 07.08.1880.
8640 IV/9 Marie Miriam Mordechaj Eckstein 20.08.1935 18.04.1881 Nazwisko panieńskie: Warschauer. Ojciec kohen.
8645 IV/10 Benno Bucki 06.11.1860 01.03.1930
8661 V/1 Gertrude Baumgart 14.06.1893 01.08.1931 Nazwisko panieńskie: Auschirtig
8664 V/2 Sall Saliczak 05.01.1919 Podoficer 230 Pułku Piechoty, żył 27 lat.
8666 V/3 Cecilie Syni Chaim Bucki 17.10.1863 Nazwisko panieńskie: Schlesinger. Mąż Mosze.
8673 V/4 Krejndel Jakow Aleksander 30.03.1864 Mąż Jehuda Cwi ha-Lewi. Ojciec z Wrocławia.
8680 V/5 Helene Lichtwitz 29.01.1843 25.05.1927 Nazwisko panieńskie: Finke
8682 V/6 Rebecka K[...]ebaum 08.08.1801 (?) 1871 Nazwisko panieńskie: Lor[...]?
6893 VI/1 Natan [...] 1861
8699 VI/2 Josef Eliezer 5622 (05.09.1861 - 24.09.1862)
8714 VI/3 Jacob Jakow Dawid Tewel Frankfurter 07.01.1863 Kupiec, żył 52 lata.
8719 VI/4 Raphael Hirsch Rafael Hirsz Karo 17.05.1864 Żył 85 lat
8724 VI/5 Isidor Icchak Ajzyk Wiener Zmarł w niedzielę 14 [...] 5625 (01.10.1864 - 20.09.1865)
8735 VI/6 Josef (?) Pitschpatsch Nagrobek zachowany fragmentarycznie
8756 VI/7 Siegesmund Szabtaj Baruch Rinkel 16.03.1854 04.10.1868 Zmarł w czasie Sukot. Nagrobek wykonał L. Seegall z Wrocławia.
8745 VI/8 Raphael Rafael Izrael Korant 31.03.1872
8750 VI/9 Markus Julius Mordechaj Joel Kasriel Methis 01.11.1874
8755 VI/10 Theobald Saloschin 1876 Zmarł w miesiącu elul 5636 (21.08-18.09.1876).
8773 VII/1 Hermann Cwi Izrael Mordechaj Eckstein 1822 26.04.1896
8781 VII/2 Dawid Josef Pitschpatsch 10.06.1819 26.12.1896 Kupiec, radny i przewodniczący rady miasta Chobienia (niem. Köben an der Oder).
8792 VII/3 Dorothea Eckstein 20.10.1832 04.12.1911 Nazwisko panieńskie: Wiener
8797 VII/4 Eckstein (?) 04.[...].1819 (?) 24.[...]19[...]
8803 VII/5 Zachowana obudowa nagrobka
8806 VII/6 Jonathan Jehuda Dawid Pitschpatsch 01.10.1857 19.12.1917 Kupiec, z Głogowa
8821 VII/7 Adolf Pitschpatsch 05.01.[...] 07.12.1913 (?) Doktor nauk medycznych, z Głogowa. Według E. D. Luft, The Jews of Posen Province in the Nineteenth Century, Washington 2015, s. 186: Urodzony w Chobienii (niem. Köben an der Oder), lekarz w Żaganiu.


Poszukujemy wszelkich informacji o tym cmentarzu: jego historii, wyglądzie przed wojną i po jej zakończeniu, procesie dewastacji, nagrobkach znajdujących się poza cmentarzem.
Korespondentom gwarantujemy dyskrecję.
Teksty i zdjęcia są chronione prawem autorskim.
Wykorzystanie materiałów możliwe wyłącznie po uzyskaniu pisemnej zgody Redakcji.
strona główna cmentarze warto wiedzieć księga gości napisz do nas