tekst & zdjęcia: Małgorzata Frąckowiak

Na początku drugiej połowy XIX wieku wrocławska gmina żydowska - w celu stworzenia nowego miejsca pochówku - zaczęła nabywać działki we wsi Gabitz przy Lohestrasse (obecna ul. Ślężna). Łącznie ich powierzchnia wyniosła około 3 hektarów; teren ów uporządkowano, otoczono murem, wyznaczono alejki. W późniejszych latach powiększono teren nekropolii o dwa wąskie pasy ziemi przy ścianie zachodniej oraz północnej (łączna powierzchnia to 4,6 hektara). Wzniesiono ponadto dwa niewielkie budynki - dom przedpogrzebowy i mieszkanie inspektora cmentarza. W 1912 roku ze względu na zły stan i możliwość pomieszczenia tylko niewielkiej ilości osób zostały zastąpione nowymi budynkami - projektu braci Paula i Richarda Ehrlichów. Dwupiętrowy dom zarządu cmentarza ( z mieszkaniami inspektora i grabarza, biurem i kwiaciarnią) i zwieńczona latarnią kaplica zostały usytuowane przed bramą wejściową na cmentarz.

Pierwszy pogrzeb - kupca Lobela Sterna - odbył się 17 listopada 1856 roku, ziemię cmentarną pobłogosławił wówczas rabin Abraham Geiger.

W kolejnych latach na terenie nekropolii zostało pochowanych wiele sławnych osób, m.in.:

Ferdinand Lassalle (1825-1864) - założyciel i przywódca pierwszej partii robotniczej w Niemczech,

Clara Sachs (1862-1921) - znana malarka, impresjonistka,

Heinrich Graetz (1817-1891) - twórca szkoły historycznej, autor pierwszej syntetycznej historii Żydów od czasów biblijnych do XIX wieku,

Ferdinand Julius Cohn (1828-1889) - botanik, pierwszy zaliczył bakterie do królestwa roślin, współpracował z Robertem Kochem w badaniach nad wąglikiem i szczepionkami przeciw tej chorobie,

Friederike Kempner (1828-1904) - pisarka, zwana "śląskim łabędziem" lub "żydowskim słowikiem" ze względu niezwykły komizm jakim posługiwała się w liryce; walczyła o prawa człowieka i obywatela,

Gedalje Tiktin (1810-1886) - rabin gminy wrocławskiej, syn Salomona i wnuk Abrahama, sławnych wrocławskich rabinów; od 1854 roku pierwszy Królewski Rabin Krajowy dla Śląska,

Auguste i Siegfried Stein (1849-1936 i 1844-1897) - rodzice Edyty Stein, znanej od 1987 roku jako błogosławiona, a od 1998 roku jako święta siostra Teresa Benedykta od Krzyża,

Abraham Levy (1817 - 1872) - znany numizmatyk,

Louis Galewsky (1819-1895) - założyciel wytwórni wódek i likierów, produkującej m.in. popularny trunek o nazwie "Breslauer Dom" ("Wrocławska Katedra").

Religijna zasada nakazująca pochówek zmarłego w dniu zgonu lub następnym spowodowała, że znajdują się tu groby Żydów przybyłych z odległych stron, m.in. z Warszawy, Gdańska, Lubeki, Bonn, Hamburga, marokańskiego Tangeru czy Bostonu. Obecnie szacunkowa liczba wszystkich pomników sięga 12 tysięcy.

W latach 1940-1942 pogrzeby przy ul. Ślężnej zaczęły powoli ustawać, a w 1943 roku nekropolię tę zamknięto. Podczas walk o miasto w 1945 roku cmentarz był terenem działań zbrojnych, o czym świadczą ślady po pociskach na niektórych macewach. Po wojnie miejsce to zaczęło szybko niszczeć. Proces ten zastopowało wpisanie nekropolii do rejestru zabytków 24 maja 1975 roku; wkrótce potem rozpoczęły się prace konserwatorskie muru, nagrobków, alejek. W 1988 roku miejsce to udostępniono do zwiedzania jako Muzeum Architektury Cmentarnej. Obecnie jest to Muzeum Sztuki Cmentarnej, będące oddziałem Muzeum Miejskiego Wrocławia.

Nekropolia przy ul. Ślężnej jest miejscem wyjątkowym, przyciągającym uwagę wszystkich zwiedzających przede wszystkim piękną architekturą, bogatą symboliką, niezwykłym zdobnictwem macew i budowli nagrobnych (niektóre wzorowane są na styl mauretański czy egispki), z których wiele aż promieniuje majestatem. Jako miejsce pochówku wielu osób, których czyny znalazły swe miejsce na kartach historii, jest miejscem ważnym dla historyków. Czas tu nie płynie, zatrzymuje się w chwili przekroczenia bramy, co sprawia, iż zwiedzający zupełnie zatraca się w pięknie architektury tej nekropolii.